Mini-CEX, DOPS ve Diğerleri: Klinik Performansı Değerlendirme Yöntemleri

Düzey belirleyici (summative) değerlendirme yöntemleriyle, öğrenciyle ilgili geçti/kaldı gibi kararlar verilir. Oysa biçimlendirici (formative) sınavlarda esas amaç öğrenciye geri bildirim vermektir. Geri bildirim ile; öğrencinin gelişimindeki eksik noktalar ile ilgili bilgilendirme, neye ihtiyacı olduğu ve bu ihtiyaçların nasıl giderilebileceği, uygun öğrenme faaliyetlerine yönlendirilmesi gibi işlevler yerine getirilir. Bu gibi özellikler dikkate alındığında, geri bildirimin “tıp eğitiminin kalbi” olarak tasvir edilmesi şaşırtıcı değildir.

Geri bildirimin bu önemine rağmen, geçmişte bu anlamda ciddi bir eksiklik yaşanmıştır. Mesela öğrencilerin klinikte gerçekleştirdiği performansın hem mezuniyet öncesi hem de mezuniyet sonrası dönemde çok az sayıda gözlendiği, bununla beraber etkin bir geri bildirim mekanizmasının kullanılmadığı belirlenmiştir. Bu yüzden Mini-CEX ve DOPS gibi biçimlendirici değerlendirme yöntemlerinin kullanılmasına önem verilmeye başlanmıştır. 

Bu gibi yöntemler biçimlendirici (formative) değerlendirme amacıyla kullanıldığı gibi düzey belirleyici (summative) değerlendirme için de kullanılabilir. OSCE’nin gerçek mesleki yaşamdaki performansı değil, yapay bir ortamda gerçekleştirilen performansı değerlendirmeyi sağladığı göz önüne alınacak olunursa; gerçek mesleki yaşamın içinde gözlenen öğrencinin gerçek performansını değerlendirmeye yarayan Mini-CEX ve DOPS gibi yöntemlerin ne kadar değerli olduğu anlaşılır.

Biçimlendirici bazı değerlendirme yöntemleri şunlardır: Mini-CEX (Mini-Clinical Evaluation Exercise), DOPS (Direct Observation of Procedural Skills), CbD (Case-based Discussion), MSF (MultiSource Feedback)

Mini Klinik Sınav (Mini-CEX)

Mini klinik sınavda öğrenci, gerçek bir hastayla doğal bir klinik ortamda etkileşime girer ve bu süreç bir gözlemci tarafından değerlendirilir. Öğrenci bu süreçte öykü alma, muayene gibi bazı görevleri yapar. Öğrenci-hasta karşılaşması poliklinikte, serviste, ilk kez hasta karşılama şeklinde, daha önceden gelmiş hastanın takiplerinde gibi çok farklı durumlarda gerçekleştirilebilir. 

Öğrenci gözlemleyen fakülte mensubu, öğrenciyi değerlendirirken 9’lu ölçek içeren bir form kullanır. 1-3 yetersiz, 4-6 yeterli, 7-9 üstün anlamına gelir. Değerlendirilen özelliklerden bazıları; öykü alma, muayene, profesyonellik, klinik akıl yürütme, danışmanlık, organize olma, etkililik ve bütüncül performanstır. Değerlendirilecek özellikler, öğrencinin gerçekleştirdiği görevin doğasına göre değişir (mesela Toplum Sağlığı Merkezi’ndeki görevler). 

Öğrenci-hasta karşılaşmasına yaklaşık 15 dakika ayrılır. Sonrasında 5-10 dakika süresince geri bildirim verilir. Gözlemci, kullandığı forma da yorumlarını yazar ve bu formu öğrenciye verir. Eğer bu sınav düzey belirleyici (summative) bir amaçla da kullanılıyorsa, değerlendirme formunun bir nüshası not verilmesi için fakültede kalır. Mini klinik sınav sadece bir kez yapılıp biten bir sınav olmamalıdır; değişik zamanlarda, farklı ortam ve durumlarda tekrar tekrar yapılmalıdır.

Prosedürel Becerilerin Doğrudan Gözlemi (DOPS)

Endotrakeal entübasyon, nazogastrik sonda takma, damar yolu açma gibi prosedürel becerilerin gerçekleştirilirken gözlenmesi ve bir değerlendirme formu aracılığıyla değerlendirilmesine dayanan yöntemdir. Öğrenciye birden altıya kadar bir puan verilir. 1-2 beklenen yeterlilik seviyesinin altını, 3 sınırda seviyeyi, 4 beklenen yeterlilik seviyesini, 5-6 ise beklenen seviyenin üstünü gösterir. Değerlendirme farklı gözlemciler tarafından farklı zaman ve durumlarda yapılır. 15 dakikalık gözlemin sonrasında 5 dakika geri bildirim verilir.

DOPS, gerçekleştirilen prosedürel becerilerin kayıt altına alınması bakımından karne (logbook) ile benzerlik gösterir ama karneden çok farklıdır. Çünkü karnede bu becerilerin gerçekleştirildiği basit bir şekilde kaydedilirken, DOPS’ta bu becerilerle ilgili yapılandırılmış bir geri bildirim mekanizması vardır. Dolayısıyla, karneden farklı olarak, bu becerilerin gerçekleştirilme kalitesi hakkında bilgi verir. 

Vaka-Tabanlı Tartışma (CbD)

Bu yöntemde öğrenci, daha önceden kaydettiği iki vakayı değerlendiriciye sunar. Değerlendirici, bu vakalardan birini seçer ve hasta danışma, tedavi, takip ve profesyonellik gibi açılardan öğrenciyle tartışır. Buradaki amaç, öğrencinin gerçek bir vakaya nasıl yaklaştığını gözlemleyerek onun klinik akıl yürütme becerisini değerlendirmektir. Tartışma en fazla 20 dakika sürer ve sonrasında 5 dakikalık bir geri bildirim verilir.

Çok Kaynaklı Geri Bildirim / 360 Derece Değerlendirme (MSF)

Bu yöntemde öğrenci hakkındaki performans bilgileri ve geri bildirimler, yapılandırılmış formlar aracılığıyla çok sayıda kaynaktan (öğrencinin kendisi, akranlar, diğer hekimler, hemşireler, personeller vd.) sistematik bir şekilde toplanır. Formda, öğrencinin hasta bakımı, iyi klinik uygulama, öğrenme ve öğretme, hastalarla ilişki, iş arkadaşlarıyla ilişki ve toplam değerlendirme için not verilir. Aynı zamanda bu konularda yorumlar da forma eklenir. 

Toplanan formlar öğrencinin danışmanı tarafından incelenir. Sonrasında danışman, öğrenciye geri bildirim verir. Bu geri bildirimde alınan puan ortalamasının grafiği sağlanır. Bununla beraber, öğrenci hakkında yapılan yorumlar da direkt alıntılar şeklinde öğrenciye sunulur. Yorumların kim tarafından yapıldığı bilgisi öğrenciye verilmez. Öğrenci, geri bildirim aldıktan sonra danışmanıyla beraber bir eylem planı yapar. Bu süreç yılda iki kez gerçekleştirilir.

Yöntemin bu yazıda bahsedilen diğer yöntemlerden farkı, spesifik bir hasta-hekim görüşmesini değil, rutin performansı değerlendirmede kullanılabilmesidir. 

Dikkat Edilmesi Gereken Bazı Noktalar

Bütün bu yöntemlerin etkili şekilde kullanılması için dikkat edilmesi gereken bazı noktalar vardır.

Öncelikle, fakülte yönetiminin biçimlendirici değerlendirmeye ve geri bildirime önem vermesi gereklidir. Çünkü yapılan çalışmalarda, fakülte desteğinin düşüklüğünün bu gibi değerli faaliyetlerin en büyük sınırlayıcısı olduğu ortaya çıkmıştır. Dolayısıyla bu yöntemlerin öneminin anlaşılması, kullanılması için bir öncüldür. Değerlendiricileri bu faaliyetlere etkin bir şekilde katılmaya teşvik etmek gereklidir. Bunun için, hekimlerin klinik yükünün azaltılması ve eğitim faaliyetlerine katılımın takdir edilip ödüllendirilmesi bir strateji olarak benimsenebilir. Başka bir strateji ise sadece biçimlendirici değerlendirme ve geri bildirime dayalı eğitim faaliyetleri için görev yapan hekimler istihdam etmektir.

Dikkat edilmesi gereken bir diğer nokta, geri bildirimlerin kalitesidir. Değerlendiriciler, etkili geri bildirimin nasıl verildiği konusunda eğitilmelidir. Her geri bildirimin sonunda eylem planı oluşturulmalıdır. Çünkü sadece sorunun tespiti, o sorunun giderilmesi için yeterli olmaz.

Bu içerik tamamen aşağıdaki kaynaklardan yararlanılarak, sizi o asıl kaynaklara başvurmaya teşvik etmek için oluşturulmuştur.

Kaynak

Norcini J, Burch V (2007) Workplace-based assessment as an educational tool: AMEE Guide No. 31. Medical Teacher, 29:9-10, 855-871. DOI: 10.1080/01421590701775453

Şenol Y (2015) Klinikte Eğitimin Değerlendirilmesi: Mini Klinik Değerlendirme Sınavı (Mini-KEDS). Toraks Cerrahisi Bülteni, 2015; 9: 246-52. https://www.toraks.org.tr/uploadFiles/book/file/119201516565-11092015246252_MINIKEDS.pdf

Tengiz Fİ, Şahin D (2014) Klinikte Eğitimde Yeni Bir Ölçme Yöntemi: Mini Klinik Değerlendirme. Tıp Eğitimi Dünyası, 13 (39), 13-18. https://dergipark.org.tr/ted/issue/21323/228741

Okuduğunuz bu yazıyı cihazınıza PDF olarak kaydetmek için şu bağlantıyı ziyaret edebilirsiniz: Mini-CEX, DOPS ve Diğerleri: Klinik Performansı Değerlendirme Yöntemleri - PDF