Sağlık Savunuculuğu

“Kilolu olmaktan muzdaribim, aile hekimime bu sebeple gittim ve bana bir diyet önerdi. Beslenme alışkanlıklarımı değiştirirsem kilo verebilirmişim. “Artık sana ekmek, hamur işi, makarna gibi yiyecekler yasak” dedi. Bunları yiyemeyeceksem geriye ne kaldı anlamadım, sordum, “ne yiyeyim peki?”. “Kırmızı et ve balık” dedi. İçimden “5 kişilik bir aileyi asgari ücretle doyurmaya çalışmak ne demek biliyor musunuz siz” dedim. Nerede kaldı kırmızı et, nerede balık…”  - Bir Hasta

Sağlık savunuculuğu (health advocacy) deyince, sağlığın sosyal belirleyicilerini göz ardı etmek, konuyu ıskalamak anlamına gelecektir. Çünkü sağlık savunuculuğunu salt bireylerin sağlık açısından kişisel bazda daha doğru tercihler yapmasına ön ayak olmaya indirgemek yanlış olacaktır. 

Mesela sigara içen birinin sigarayı bırakması için telkinde bulunmak, diyabetli bir hastanın yeme alışkanlıklarını değiştirmeye çalışmak gibi çabalar, sağlığın tıbbi anlamda geliştirilmesi kapsamına girer. Oysa sağlığın geliştirilmesi sadece tıbbi çerçevede değil toplumsal açıdan da ele alınması gereken bir konudur. Toplumdaki sağlık eşitsizliğinin kökeninde yatan neden, kişilerin yanlış tercihleri değil, bu tercihlere (ya da zorunluluklara) yol açan sistemsel ve geniş çerçeveli sorunlardır. Yani toplumdaki bireyleri davranış değişikliğine zorlamaktansa, o davranışın kökenindeki sosyal belirleyicilerin tespiti ve ıslahı daha faydalı olacaktır.

Hekimlik mesleğinde sağlık savunuculuğu; sağlığa erişimi sağlamak, sağlık eşitsizliğini ele almak, sağlık politikasına etki etmek ve bir değişim yaratmakla ilişkilidir. Hekimlerin sağlık sistemindeki başat rolü göz önüne alındığında, sağlık eşitsizliğini en aza indirme açısından önemleri büyüktür. Dolayısıyla, tıp eğitiminde sağlık savunuculuğunun da yer alması gereklidir.

Sağlık savunuculuğuna tıp eğitiminde yer verilirken sadece bilişsel alana yönelik didaktik derslerin kullanılması etkili olmayacaktır. Sağlık savunuculuğunun uzun zamana yayılmış olması, programın neredeyse her yerine yedirilmiş olması ve örtük eğitim programının da bu anlamda dikkate alınması gerekir.

Savunuculuğun ölçme-değerlendirmesi de zordur ve bu konudaki kaynaklar kıttır. Öğrencinin sağlık savunuculuğunu genellikle hasta başında değil, başka yerlerde yaptığı düşünülürse savunuculuğun eğiticiler tarafından gözlemlenmesindeki zorluk anlaşılır. Buna rağmen, sağlık savunuculuğunun ölçme-değerlendirmesini yapmak için araçlar mevcuttur. Yazılı sınavlar, eğiticilerin değerlendirmesi, portfolyo, simülasyon ve çok kaynaklı geri bildirim bunlardan bazılarıdır. Tek bir araçla sağlık savunuculuğunun bütün boyutlarını değerlendirmenin mümkün olmadığı unutulmamalıdır.

Sağlık savunuculuğuna verilecek örnekler; bir hekimin bireysel çabalarından, var olan toplumsal çabaya katkısına, hekimin bireye katkısından toplumsal ölçekteki katkısına kadar geniş spektrumlara dağılır. Hekimin bir radyoloğu acil bir hastanın değerlendirilmesi için araması, hekimin bir hastayı bilgilendirmesi, bir hekim derneğinin tütün tüketiminin azaltılmasına yönelik yasanın çıkarılması için lobi yapması, nörologlar derneğinin bisiklet kullanılırken kask takma zorunluğu gerektiren bir hukuki düzenleme için lobi yapması, çevreye ve insan sağlığına zarar veren inşaat sahiplerinin duyarlı davranması için gerekli yasaların çıkarılması adına baskı yapan vatandaşlara hekimlerin destek vermesi gibi örnekler verilebilir.

Bu içerik tamamen aşağıdaki kaynaktan yararlanılarak, sizi o asıl kaynağa başvurmaya teşvik etmek için oluşturulmuştur.

Kaynak

Hubinette M, Dobson S, Scott I, Sherbino J (2017) Health advocacy. Medical Teacher, 39:2, 128-135. DOI: 10.1080/0142159X.2017.1245853

Okuduğunuz bu yazıyı cihazınıza PDF olarak kaydetmek için şu bağlantıyı ziyaret edebilirsiniz: Sağlık Savunuculuğu - PDF